Home Daxuyanî û daxuyaniyên çapameniyê Sûrîya: Daxuyanîya bi boneya 5emîn salvegera êrîşa bi navê “Kanîya Aştîyê” ya Dagirkirina Serê Kaniyê û Girê Spî

Sûrîya: Daxuyanîya bi boneya 5emîn salvegera êrîşa bi navê “Kanîya Aştîyê” ya Dagirkirina Serê Kaniyê û Girê Spî

126 Rêxistin doz dikin ku dawî li dagirkerîyê were, xelkê deverê yê koçberkirî bi dilê xwe û bi rûmet vegere cih û warê xwe, prosesên guhertina demografîk demlidest bên rawestandin û rêbazeke birêkûpêk a qerebûkirina qurbanîyan di nava pêvajoyeke hesabgirtin û dadmendîyê de were meşandin

by communication
28 views Download as PDF This post is also available in: English, Arabic, French Font Size A A A

Pênc sal di ser êrîşa Tirkîyayê ya leşkerî ya bi navê “Kanîya Aştîyê” re derbas dibin ku di 9ê Çirîya Pêşîn a sala 2019an de li jêr behaneya çêkirina “devereke ewle” pêk hat û di encamê de herêmên Serê Kaniyê û Girê Spî ji hêla Tirkîyayê ve hatin dagirkirin. Berevajî gotinên rayedarên Tirkîyayê, piştî dagirkirinê, aştî, ewlehî û aramî li her du deveran ji holê rabûn û her du dever heta roja îroj li jêr sîya binpêkirin û tunebûna qanûnê dijîn.

Êrîşên Tirkîyayê yên wê demê bûn sedema koçberkirina /200/ hezar şênîyên resen ên her du deveran. Di wan êrîşan de, Tirkîya û çekdarên girêdayî wê yên ku li jêr sîya “Artêşa Sûrîyayê ya Niştimanî” şer dikin; xanîyên bajêr bê ser û ber dan ber topan û mal û mewdayên hemû pêkhatîyên xelkê resen ê deverê, nemaze yên Kurdan, bi rengekî sîstematîk talan kirin. Paşê, çekdarên opozîsyona Sûrîyayê rê nedan bi sedan malbatên koçberkirî ku vegerin cih û warê xwe û mal û milkên xwe vegerînin.

Hîn jî bi dehhezaran şênîyên resen ên deverên dagirkirî bi darê zorê koçberkirî ne û di rewşeke mirovî ya pir zehmet de li nav kamp û penagehên kêmderfet û kêmalîkarî dijîn. Jixwe ajansên navdewletî jî xwedî li van kamp û penagehan dernakevin û destê alîkarîyê dirêjî wan nakin. Li gor nirxandinên rêxistinên xwecihî yên serbixwe yên li Sûrîyayê, zêdeyî %85ê xelkê Serê Kaniyê hîn koçberkirî ye, hejmara Kurdan ji 75 hezar kesî daketiye 50 kesî bi tenê û hejmara Ermen, Suryan û Êzidîyên ku li Serê Kaniyê mane jî ewqasî kêm e ku li ser tilîyên destan tên hejmartin. Wekî din, bi hezaran malbatên penaber ên ji deverên din ên Sûrîyayê û bi dehan malbatên Iraqî yên ku di nav wan de malbatên daişîyan jî hene, di malên şênîyên xwecihî yên resen ên koçberkirî de hatine bicihkirin. Jixwe Tirkîyayê wekî din jî bi eşkeretî hewl dide mîlyonek penaberên Sûrîyayê li wan deveran bi cih bike.

Desthilatîya Tirkîyayê û komên çekdar ên girêdayî Koalîsyona Opozîsyona Sûrîyayê binyata demografîk û çandî ya deverê bi rêya koçberkirina bi darê zorê diguherin, hin komên din ên mirovan di malên şênîyên resen ên deverê de bi cih dikin û siyaseteke eşkere ya tirkîkirinê dimeşînin. Ev kirin û hewldanên li dij şênîyên resen tawan in, li gor qanûna navdewletî û qanûna navdewletî ya mirovî cihê hesabgirtin û lêpirsînê ne û dikevin çarçoveya guhertina gelemper a nasnameya herêmê.

Di nava pênc salên borî de, Tirkîyaya ku dest danîye ser hemû alîyên leşkerî û sivîl ên deverê, bi tu rengî xwe nade ber barê berpirsyarîyên xwe yên li gor qanûna navdewletî ya mirovî û tu gavên berbiçav û jidil ji bo parastina sivîlan an başkirina rewşa heyî naavêje. Berevajî vê yekê, Tirkîyayê çavên xwe ji binpêkirinên berfireh ên komên çekdar ên “Artêşa Sûrîyayê ya Niştimanî” re digire. Ji ber vê sedemê jî, tawanên talan, kuştin û revandinê berbelavtir dibin û êdî tunebûna darizandin û hesabgirtinê, binpêkirinan kûrtir dike û êş û derdên xelkê deverê girantir dike.

Ji ber ku Tirkîya hêzeke dagirker e, gerek ew pabendî madeya 43yan a rêziknameyên Laheyê yên sala 1907an û Peymana Cenevê ya Çarem a sala 1949an bibe. Li gor vê yekê, divê Tirkîya hemû bergirîyên pêwîst ên di çarçoveya desthilatîya xwe de bigire da ku pergala giştî û silmatîya giştî biparêze û misoger bike.

Di çarçoveya vê pabendîyê de, divê rêz li rêgezên qanûna navdewletî ya mafên mirovan û qanûna navdewletî ya mirovî ya derbasdar bê girtin, erdên xelkê yên dagirkirî ji kirinên tundûtûj bên parastin û alîyekî sêyem çavên xwe ji vê tundûtûjîyê re negire.

Tirkîyayê di 17ê Çirîya Pêşîn a sala 2019an de peymaneke agirbestê li gel DYAyê îmza kir. Çend bendên wê peymanê balê dikişînin ser “sozdarîya di warê parastina mafên mirovan û civakên dînî û nijadî de, misogerkirina silametî û jîyanxweşîya hemû şênîyên devera li jêr hikimdarîya Tirkîyayê û avêtina hemû gavan bi rengekî pir baldar da ku ziyan negihêje sivîlan û binesazîya sivîl.” Lê dîsa jî Tirkîyayê xwe neda ber berpirsyarîyên xwe yên li hember xelkê û ji binpêkirin û tawanên berfireh ên di dema êrîşê û piştî wê de dûr sekinî. Vê yekê jî kirinên talan, şêlandin, kuştin, revandin û girtinên neqanûnî pir zêde kirin.

Li gor rêxistinên ku ev daxuyanî îmza kiriye, daxwazên herî lezgîn ew in ku dawî li dagirkirinê were, şênîyên koçberkirî vegerin cih û warê xwe û kesên ziyandîtî di nava pêvajoyeke hesabgirtin û dadmendîyê de bên qerebûkirin. Bêyî ku qurbanî bigihin mafên xwe û rê li ber dubarekirina wan tawanan were girtin; pêkanîna lihevkirineke aştîyane ya mayînde ne pêkan e. Di vê bîranîna biêş de, em careke din teqez dikin ku doza Serê Kaniyê û Girê Spî dozeke Sûrîyayê ya mirovî û niştimanî ye û ji bo xelkê deverê yê koçberkirî xwedan giringîyeke mezin e, ji ber ku ev xelk çav li rê ye ku rojekê berî ya din vegere warê xwe û azad û ewle lê bijî.

Li gor şirovekirina derbasbûyî, em -rêxistinên ku ev daxuyanî îmza kiriye- doza van daxwazên jêrîn dikin:

  1. Ji Neteweyên Yekbûyî û Encumena Navdewletî ya Ewlehîyê: Bidawîkirina dagirkirinê û misogerkirina vegera ewle, dilxwazî û birûmet a koçberan. Ev veger jî divê li gor pîvanên Neteweyên Yekbûyî be û mafên wan misoger bike. Her wiha gerek kampên koçberan bi rengekî fermî bên naskririn û desteka hewce bo wan were pêşkêşkirin da ku êş û azarên wan sivik bibin.
  2. Ji Hikûmeta Amerîkayê: Gerek DYAyê cihbicihkirina peymana agirbestê misoger bike û Tirkîyayê neçarî pabendîya bi wan bendên peymanê bike yên girêdayî parastina sivîlan û sizakirina komên çekdar ên ku mafên şênîyên sivîl binpê dikin û tawanan li dij wan dikin. Her wiha divê DYA destekê bide vegerandina şênîyên ku bi darê zorê hatine koçberkirin û destekê bide koçberên li kampan.
  3. Ji Komîteya Lêpirsînê ya Navdewletî ya Serbixwe û Sazgêrîya Navdewletî ya Bêalî – IIIM: Gerek raporeke taybet der barê binpêkirinên mafên mirovan li deverên jêr serwerîya Tirkîyayê de biweşîne û lêpirsînên binyatî û bingehîn der barê binpêkirinên li wan deveran bide meşandin.
  4. Ji Hikûmeta Tirkîyayê: Divê Tirkîyaya ku li wê deverê hêzeke dagirker e, xwe bide ber berpirsyarîyên xwe û kiryarên tawanane yên çekdarên komên girêdayî xwe rawestîne. Her wiha divê Tirkîya demekê bo bidawîkirina dagirkerîya xwe destnîşan bike da ku xelkê deverê bi rengekî ewle vegere warê xwe. Wekî din, gerek Tirkîya nema ava li deverên dagirkirî wekî çekekê li dij xelkê Bakur û Rojhilatê Sûrîyayê bi kar bîne.
  5. Ji Yekîtîya Ewropayê: Divê YE destekê bide projeyên ku barê kesên koçber ên ku li kamp û penagehan rûdinin sivik bikin. Her wiha divê zextê li Tirkîyayê bike da ku nema destekê bide komên çekdar ên ku tawan û binpêkirinan li dij xelkê van deveran pêk tînin û tawankar û binpêkeran di nava pêvajoyeke hesabgirtin û dadmendîyê de darizîne, çimkî bêyî ku qurbanî bigihin mafên xwe, pêkanîna lihevkirineke aştîyane ya mayînde ne pêkan e.

Navên rêxsitinên îmzaker li gor rêzkirina alfabetîk:

  1. Accountability Advocates Organization
  2. Act for Afrin
  3. Adil Center for human Rights
  4. Afrin Platform
  5. Afrin Social Association
  6. Al Ahd
  7. Al Diyar Society
  8. Al Ghaith Development
  9. Al Nawras Development Organization
  10. Al Zajel
  11. Amal Al Furat Org
  12. Ambassadors Association for People with Disabilities
  13. Analysis and Strategic Studies Organization (ASO)
  14. Anwar Algahd
  15. ARAS Association
  16. Areej Organisation
  17. Artis Team for Arts, Culture and Children
  18. Ashna Development Organization
  19. ashti center
  20. Aso News network
  21. Bader Organization for Community Development
  22. Baladna
  23. BALLOON
  24. Bridges of Peace
  25. Bukra Ahla Association for Relief and Development
  26. Center for Research and Protection of Women’s Rights
  27. Centerofliertiesbefense
  28. Chaushka Women’s Association
  29. Cloud Org
  30. Community Solidarity Organization
  31. DAN for Relief and Development
  32. Dar Association for the Victims of Forced Displacement
  33. Das Leben
  34. DemoS
  35. Development Seeds Centre
  36. Dijla Organization for Development and Environment
  37. DOZ Organization
  38. Dya Al Aml
  39. Edraak Organization for Development and Peace
  40. Ella organization for development and peace building
  41. Emaar Al Mansura
  42. Engineering for Services
  43. Enlil Center
  44. Environmental Protection Association
  45. Ezdina Organization
  46. Fajr
  47. Foor Them
  48. Future Makers Team
  49. Hevy for relief and development
  50. HLD
  51. Hope Makers
  52. House of Citizenship Organization
  53. Human rights organization Afrin – Syria
  54. Human Rights Organization in Syria
  55. Humanitarian and Development Cooperation – HDC
  56. Insight Organization
  57. Jian Humanitarian Organization
  58. Jiyan foundation for human rights
  59. Kobani for Relief and Development
  60. Kurdish Cultural Association in Geneva
  61. Lamasat Al Khair Association for Relief and Development
  62. Lêlun Association for Victims
  63. Lights For Development And Construction
  64. Lots Association
  65. Malva Organization for Arts, Culture and Education
  66. Mary for culture
  67. Mawj for Development
  68. Missing Persons’ Families Platform in North and East Syria (MPFP-NES)
  69. Nabd Team
  70. Nasmet Amal
  71. NES -LNGO- Platform
  72. Nour Al-Huda Charity Association
  73. Nowat organization
  74. Nûdem
  75. Nudem Organization
  76. Nujeen Association of Community Development
  77. Okaz
  78. Organization “Swaedna for Relief and Development
  79. Orgnaization of Zagon
  80. Orient Association
  81. Oxygen shabab
  82. Peac Tent
  83. Peace land organization
  84. Peace Pioneers
  85. PEACE SHE LEADER NETWORK
  86. PÊL- Civil Waves
  87. Purity
  88. Raja Organization for Relief and Development
  89. Ras Al-Ayn Platform
  90. RÊ for rehabilitation and development
  91. Reng for Development
  92. Restoring Hope
  93. Rights Defense Initiative- RDI
  94. Rojava Relief and Development Organization
  95. Rose
  96. Sahem Organization for Cooperation and Development
  97. Salam Organization
  98. Sanad Humanitarian Organization
  99. Sara Organization to Combat Violence Against Women
  100. Sawaeed Organization for Development
  101. SCSD
  102. Shamal Charitable Society
  103. SHARE FOR COMMUNITY DEVELOPMENT
  104. Silav Organization for Civil Activities
  105. Small Dreams Group
  106. SMART Center
  107. Stability Support Center.
  108. Synergy Association for Victims
  109. Syriac Cross Organization for Relief and Development
  110. Syrians for Truth and Justice – STJ
  111. Syrin Help Organization
  112. Taa Marbouta
  113. Tara Organization
  114. The Committee for the Displaced of Serêkaniyê /Ras al-Ain.
  115. Tree of Life Development Organization
  116. Warshin AssociatiOn Of Environment
  117. Weqaya Association
  118. Wheat & Olive Platform
  119. White Hope Organization
  120. White Human Organization
  121. Women for Peace
  122. Women Initiatives
  123. Youth for Change
  124. Zameen for Development and Peace Building
  125. Zhrat Al Furat Org
  126. Zorana for Development

__________________________________________________________________________________________________

Related Publications

Leave a Comment

* By using this form you agree with the storage and handling of your data by this website.

This website uses cookies to improve your experience. We'll assume you're ok with this, but you can opt-out if you wish. Accept Read More